Η εξέλιξη της Σοβιετικής Ένωσης σε Ρωσία. Η εκβιομηχάνιση, ο ψυχρός πόλεμος και το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος

Τον Φεβρουάριο του 1917 οι κομμουνιστές κατάφεραν μετά από μία μεγάλη εξέγερση να ανατρέψουν το τσαρικό καθεστώς. Την εξουσία την διαχειρίζονταν πλέον μία ομάδα προερχόμενη από τα αστικά στρώματα της κοινωνίας και ορισμένοι οι οποίοι αποτελούσαν ήδη από πριν κομμάτια του κρατικού μηχανισμού.

Η ομάδα αυτή αποτέλεσε την Προσωρινή Διακυβέρνηση. Σταδιακά και προοδευτικά όμως οι ελπίδες των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων άρχισαν να διαψεύδονται και να διακηρύσσεται έντονα η ανάγκη για την δημιουργία ενός νέου μοντέλου διοίκησης που θα διαχειρίζονταν και θα εξέφραζε τις επιδιώξεις του λαού και όχι των αστών. 

Αυτή η γενικότερη αίσθηση οδήγησε σε μία εκ νέου εξέγερση τον Οκτώβριο του ίδιου έτους από τους κομμουνιστές αλλά αυτή την φορά με αναίμακτο τρόπο, με αποτέλεσμα η εξουσία να μεταβιβαστεί σε αυτούς αποκλειστικά. Το γεγονός αυτό σήμαινε την μετάβαση από ένα απολυταρχικό πολιτικό σύστημα οργάνωσης σε ένα νέο εντελώς διαφορετικό σύστημα με σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά.

Η εξουσία μεταβιβάστηκε στα Σοβιέτ που αποτελούσαν ένα νέο τύπο πολιτικών ομάδων με διοικητικό χαρακτήρα με σκοπό να εκφράσει το καθένα ξεχωριστά τα συμφέροντα της κοινωνικής μερίδας που αφορούσε. Υπήρχαν ακόμη παρά την νέα κατάσταση που είχε διαμορφωθεί έντονες διαφορές ως προς τον στόχο που έπρεπε να ακολουθήσει η σοσιαλιστική επανάσταση και τα γενικότερα χαρακτηριστικά της.

Έτσι ακολούθησε σαν φυσική εξέλιξη της διαμάχης ατής που επικρατούσε μία εμφύλια σύγκρουση μεταξύ δύο αντιμαχόμενων μερίδων: των Μπολσεβίκων και των Μενσεβίκων που έληξε με την επικράτηση των πρώτων το 1920. Οι Μπολσεβίκοι πλέον ξεκίνησαν τις διεργασίες για τον σχηματισμό της ΡΣΟΣΔ (Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία) σε ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών) με την προσάρτηση ορισμένων νέων κρατών και περιοχών σαν την Αρμενία, την Γεωργία, την Ουκρανία, την Υπερκαυκασία και άλλες. Στις 30 Δεκεμβρίου 1922 διεξήχθη το πρώτο επίσημο συνέδριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ και η Σοβιετική Ένωση αποτελούσε ήδη γεγονός.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΣΣΔ – ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ

Εκτός από την πολιτική οργάνωση ήταν απαραίτητη και η οργάνωση της ΕΣΣΔ και σε οικονομικό επίπεδο για να εδραιωθεί η «δικτατορία του προλεταριάτου» και να γεφυρωθεί το χάσμα με την Δύση και να επέλθει ο σοσιαλισμός στην πράξη. Για αυτό τέθηκε σε εφαρμογή ένα οικονομικό πρόγραμμα αναγκαστικής εκβιομηχάνισης και κεντρικής διαχείρισης και διευθέτησης της παραγωγής και των συναλλαγών που έγινε ευρύτερα γνωστό σαν σύστημα της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας.

Υπήρχε μία σαφής επιδίωξη για συσσώρευση κεφαλαίου, εκβιομηχάνιση και μία παντελής κατάργηση της οικονομίας της αγοράς. Παράλληλα δεν παρατηρήθηκε υποτίμηση του αγροτικού τομέα που οργανώθηκε σε κολχόζ και η αγροτική παραγωγή βασίστηκε στην λογική της κολεκτιβοποίησης και του βιομηχανικού εκσυγχρονισμού της. Εκφραστής του όλου εγχειρήματος υπήρξε ο Στάλιν που επρόκειτο για τον διάδοχο του Λένιν στην εξουσία. Η παραγωγή σταδιακά αυξάνονταν όπως και το κατά κεφαλήν εισόδημα και η οικονομία βασίζονταν στην πρόοδο που της εξασφάλιζε το πλαίσιο των Πενταετών Πλάνων στα οποία είχε οργανωθεί η προσπάθεια ανάπτυξης. Έτσι κατάφερε από μία καθαρά αγροτική χώρα να εξελιχθεί σε βιομηχανική χώρα ώστε να επέλθει ο σοσιαλισμός.

Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ – ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Με την ουσιαστική συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης στην νίκη επί της Γερμανίας το 1945, που σήμανε και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου παρουσιάστηκε μία νέα εκδοχή του σοσιαλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Πολλές χώρες ασπάστηκαν τον κομμουνισμό όπως η Βουλγαρία, η Πολωνία, η Ανατολική Γερμανία και άλλες. Πρότυπο αποτέλεσε το σταλινικό καθεστώς το οποίο διαδραμάτιζε και ρόλο καθοδηγητή των εξελίξεων στις νέες αυτές περιοχές. Αμέσως μετά τον πόλεμο πραγματοποιήθηκε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, που περιείχε την Σοβιετική Ένωση και τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που ελέγχονταν από κομμουνιστικά καθεστώτα. Σταδιακά υπήρχαν χώρες που αργότερα αποχώρησαν από την σύμβαση αυτή όπως η Γιουγκοσλαβία του Τίτο αλλά διατήρησαν το υπάρχον πολιτειακό καθεστώς τους.

Υπήρχαν όμως και χώρες οι οποίες αντέδρασαν στην καταπίεση του σοβιετικού παράγοντα σε ορισμένες περιπτώσεις σαν την Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία με την περίφημη «Άνοιξη της Πράγας» και οι αντιδράσεις αυτές κατεστάλησαν με βίαιο τρόπο. Η ανάδειξη της Σοβιετικής Ένωσης σε παγκόσμια υπερδύναμη είχε ένα ακόμη αποτέλεσμα, την εμφάνιση του Ψυχρού Πολέμου που διήρκησε από το 1945 μέχρι την πτώση της το 1990. Εμφανίστηκαν δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις με εντελώς αντίθετα πολιτικά και οικονομικά καθεστώτα.

Από την μία οι ΗΠΑ και από την άλλη η ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ ανέπτυξαν την θεωρία του ντόμινο που υποστήριζε ότι το ένα μετά το άλλο τα εθνικά κράτη θα υιοθετούσαν τον κομμουνισμό και προσπάθησαν να προστατεύσουν και να διασφαλίσουν τα συμφέροντα τους στις περιοχές αυτές. Η σύγκρουση και η αντιπαράθεση ήταν άμεση με κορυφαίες στιγμές τον Πόλεμο της Κορέας (1950-1953) και την επέμβαση στην Κούβα (1962). Οι δύο χώρες έφτασαν στο χείλος της γενικευμένης σύρραξης που κάθε φορά αποφεύγονταν για διάφορους λόγους. Σημαντικό γεγονός αποτέλεσε και η ανάπτυξη πυρηνικού οπλοστασίου και από τις δύο πλευρές αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ – ΠΕΡΣΤΡΟΙΚΑ – ΠΤΩΣΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 με αρχές του 1970 ήταν φανερή η ύπαρξη μίας περιόδου κρίσης για την Σοβιετική Ένωση σε οικονομικό επίπεδο. Αυτό το γεγονός οφείλεται στην μαζική είσοδο της στην διεθνή αγορά σε επίπεδο συναλλαγών και σε συνδυασμό με τις πετρελαϊκές κρίσεις που ακολούθησαν και κλόνισαν όλη την παγκόσμια κοινότητα.

Ταυτόχρονα εμφανίστηκαν και αρκετές αυτονομιστικές τάσεις σε διάφορες περιοχές που σταδιακά έπληξαν και την ΕΣΣΔ ή κράτη που ελέγχονταν από αυτήν σε πολιτικό επίπεδο. Την δεκαετία του 1980 επήλθε και η η κορυφαία στιγμή που οδήγησε στην κατάρρευση της. Πιο συγκεκριμένα το 1985 ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ανέλαβε τα ηνία του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος δρομολόγησε μία νέα πολιτική αντίθετη με τις προηγούμενες πολιτικές των προκατόχων του. Εφάρμοσε την τακτική της γκλασνόστ και της περεστρόικας για μία πιο φιλελεύθερη και πιο ανθεκτική Σοβιετική Ένωση.

Η γκλασνόστ είχε σχέση με την ύπαρξη διαφάνειας στις κρατικές υποθέσεις ενώ η περεστρόικα ήταν μία προσπάθεια οικονομικής μεταρρύθμισης προς την κατεύθυνση της μικτής οικονομίας. Ακολούθησε η πτώση του Τείχους του Βερολίνου που σηματοδότησε και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ειδικά από την στιγμή που αποτέλεσε και το σήμα κατατεθέν του τα προηγούμενα χρόνια και είχε χωρίσει νοητά την Ευρώπη και κατά επέκταση τον κόσμο στα δύο. Στις 8 Δεκεμβρίου 1991 τέθηκε και επίσημα το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΡΩΣΙΑ

Όπως προκύπτει και από τον παρακάτω χάρτη από την διάσπασή της ΕΣΣΔ προέκυψε μία πληθώρα νέων κρατών σαν την Εσθονία, την Λετονία, την Τσεχία, την Μολδαβία, την Σλοβακία, το Καζακστάν και άλλες ενώ κάποιες χώρες απλά διατήρησαν τα εδάφη τους και απέκτησαν την αυτοδιάθεση τους σαν την Βουλγαρία και την Πολωνία.

Η κατάρρευση της δρομολόγησε εξελίξεις σε όλους τους τομείς. Η δημιουργία της Ρωσικής Ομοσπονδίας που ακολούθησε στα ερείπια της Σοβιετικής Ένωσης είχε μικρότερη έκταση όπως προκύπτει από τον παραπάνω χάρτη. Το πολιτικό καθεστώς της είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία και οι πολίτες μέσω εκλογικής διαδικασίας έχουν το δικαίωμα να εκλέξουν τον πρωθυπουργό και τον Πρόεδρο της χώρας.

Πέρα όμως από τις πολιτειακές αλλαγές εμφανίστηκαν και αρκετά προβλήματα όπως οικονομικά με την ύπαρξη υπερπληθωρισμού σε διάφορες χώρες που αποτέλεσαν την ΕΣΣΔ στο παρελθόν ή ελέγχονταν πολιτικά από αυτήν π.χ. έφτασε το 600% στην Πολωνία το 1990 και το 1000% στην Βουλγαρία το 1997 και μόλις προς τις αρχές αυτού του αιώνα παρουσίασε σημαντική μείωση σε μονοψήφια επίπεδα. Ακόμα έγινε έντονη η εμφάνιση της ανόδου της εγκληματικότητας με την ύπαρξη της Ρώσικης Μαφίας που ήλεγχε κάθε πτυχή της καθημερινότητας.