Οι ιδεολογίες υποχωρούν, τα likes κυριαρχούν- Η πραγματικότητα των νέων ψηφοφόρων

Πολλοί είναι αυτοί που δεν καταλαβαίνουν πόσο σημαντικά είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην εποχή της μεταπολιτικής. Αρχικά όταν μιλάμε για «μεταπολιτική», αναφερόμαστε σε μια εποχή όπου η πολιτική δράση και οι αποφάσεις έχουν απομακρυνθεί από τις παραδοσιακές ιδεολογίες και στηρίζονται περισσότερο σε εντυπώσεις, συναισθήματα και προσωπικότητες παρά σε συγκεκριμένα πολιτικά προγράμματα.

Η επικοινωνία γίνεται πιο σημαντική από τις ίδιες τις πολιτικές θέσεις. Οι νέοι, σε μεγάλο βαθμό, έχουν απομακρυνθεί από το δίπολο «δεξιάς» και «αριστεράς», καθώς πλέον βλέπουν την πολιτική μέσα από το πρίσμα της καθημερινότητάς τους, των προσωπικών εμπειριών τους και –το κυριότερο– των social media.

Αν ρωτήσεις έναν 20χρονο σήμερα για σημαντικά πολιτικά γεγονότα, όπως πχ τα capital controls στην Ελλάδα, είναι πολύ πιθανό να μην μπορεί να σου πει κάτι συγκεκριμένο. Ίσως να θυμάται να ακούει τους γονείς του να βρίζουν πολιτικούς όπως ο Αλέξης Τσίπρας, αλλά αυτή η μνήμη περιορίζεται στη διαμόρφωση μιας απλής, σχεδόν επιπόλαιης γνώμης: «Ο Τσίπρας ήταν βλάκας, άρα δεν τον ψηφίζω». Αυτό το φαινόμενο δεν είναι μεμονωμένο. Πλέον, οι πολιτικές συζητήσεις δεν γίνονται στις πλατείες ή στις ομιλίες πολιτικών, αλλά στο feed του Instagram, στο Twitter ή στα σχόλια ενός βίντεο στο TikTok. Οι νέοι ενημερώνονται επιφανειακά, με γρήγορα posts και memes που σπάνια προχωρούν σε βάθος.

Γιατί όμως οι νέοι δεν νοιάζονται για τις παραδοσιακές ιδεολογίες; Γιατί δεν κατεβαίνουν να ακούσουν έναν πολιτικό σε μια ομιλία; Η απάντηση είναι απλή: Ο κόσμος τους έχει αλλάξει. Η πολιτική, με την παλιά της μορφή, δεν τους αφορά πια, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που αφορούσε προηγούμενες γενιές. Η αριστερά, η δεξιά και το κέντρο, που κάποτε καθόριζαν τη ζωή και τις επιλογές των ανθρώπων, φαίνονται σήμερα ξεπερασμένες έννοιες. 

Οι νέοι δεν έχουν πια την ίδια ανάγκη να ταυτιστούν με συγκεκριμένες πολιτικές ταμπέλες. Ζουν σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία είναι άφθονη, αλλά κατακερματισμένη. Η προσοχή τους διεκδικείται συνεχώς από χιλιάδες πηγές. Στα social media, η ταχύτητα και η εικόνα είναι τα κυρίαρχα στοιχεία, και οι παραδοσιακές ιδεολογίες φαντάζουν αργές, δυσνόητες και ξένες.

Τα social media έχουν αντικαταστήσει τον δημόσιο χώρο όπου κάποτε διεξάγονταν πολιτικές συζητήσεις. Ο νέος ψηφοφόρος σήμερα δεν ακούει έναν πολιτικό για το όραμά του – παρακολουθεί τι λέει στο Twitter. Δεν διαβάζει αναλύσεις για τις προτάσεις ενός κόμματος – βλέπει τι θα κάνει trend στο TikTok.

Μια μέρα, που είχε έρθει σπίτι μου ένας φίλος λίγο μικρότερος από μένα, είχαμε την εξής κουβέντα: «Τον ξέρεις τον Ηλία Κασιδιάρη;» «Ναι», του απαντώ «έτυχε να δω ένα βίντεο του στο TikTok και μου άρεσαν πάρα πολύ αυτά που έλεγε», μου είπε «γνωρίζεις όμως ότι ο Κασιδιάρης ανήκει στους απογόνους των Ναζί και ότι είναι  ομοϊδεάτης με τους ταγματασφαλήτες, τους μαυραγορίτες και τους χαφιεδες δηλαδή των ανθρώπων που εξαιτίας τους η γιαγιά σου όπως και πολύς κόσμος πέρασε δύσκολα στην κατοχή;» «Όχι, αυτό δεν το ήξερα», μου απάντησε.

Αυτό το περιστατικό είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που οι νέοι προσεγγίζουν την πολιτική σήμερα. Δεν ενδιαφέρονται για τις ιδεολογίες ή το ιστορικό υπόβαθρο ενός πολιτικού προσώπου. Αυτό που τους τραβάει την προσοχή είναι το περιεχόμενο της στιγμής – τι λέει κάποιος και πώς το λέει. Ακόμα κι αν τα λόγια αυτά είναι παραπλανητικά ή επικίνδυνα, η απουσία ιστορικής γνώσης και κριτικής σκέψης οδηγεί σε επιφανειακή αποδοχή.

Τα social media δεν απαιτούν βάθος – αρκεί ένα βίντεο που θα «αρέσει» για να διαμορφώσει άποψη. Και αυτή η τάση δείχνει ξεκάθαρα ότι, στην εποχή της μεταπολιτικής, οι νέοι δεν ασχολούνται με ιδεολογίες αλλά με την εικόνα και το μήνυμα που μεταφέρεται άμεσα και χωρίς πολύ σκέψη, ακόμα κι αν αυτό είναι λάθος.

Αυτή η μετατόπιση έχει και μια πιο σκοτεινή πλευρά. Ο κόσμος που δεν προσαρμόζεται σε αυτή την νέα πραγματικότητα, κολλάει στο «τσιμέντο», παγιδευμένος σε ξεπερασμένες αντιλήψεις. Πολλοί πολιτικοί δεν κατάλαβαν ποτέ πόσο σημαντικά έχουν γίνει τα social media για την πολιτική επιβίωση. Όσοι όμως δεν καταφέρνουν να εξελιχθούν και να προσαρμοστούν, κινδυνεύουν να βρεθούν στο περιθώριο της δημόσιας ζωής.

Βέβαια μια συχνή αντίληψη που ακούγεται συχνά είναι ότι η Ελλάδα έχει γερασμένο πληθυσμό, και άρα οι μεγαλύτεροι σε ηλικία δεν έχουν καμία επαφή με τα social media, περιοριζόμενοι μόνο στην τηλεόραση, από όπου και «παπαγαλίζουν» όσα ακούν. Ωστόσο, αυτό το επιχείρημα δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα. Ναι, είναι αλήθεια ότι ένα μεγάλο ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού είναι ηλικιωμένοι, όμως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια σημαντική αύξηση της χρήσης των social media ακόμα και στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες.

Η πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα social media δεν είναι πια προνόμιο των νέων. Πολλοί ηλικιωμένοι έχουν εξοικειωθεί με την τεχνολογία, ακολουθούν ενημερωτικά μέσα στο Facebook, παρακολουθούν βίντεο στο YouTube και μάλιστα συμμετέχουν ενεργά σε πολιτικές συζητήσεις online. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τηλεόραση παραμένει ισχυρή δύναμη στην Ελλάδα, αλλά ακόμα και εκεί, πολλές φορές, οι πολιτικοί και οι ειδήσεις αναπαράγουν τη θεματολογία που πρώτα έχει διαμορφωθεί στα social media.

Η αντίληψη ότι οι ηλικιωμένοι είναι εντελώς αποκομμένοι από τον ψηφιακό κόσμο και απλώς αναπαράγουν ό,τι ακούνε από την τηλεόραση υποτιμά την πραγματικότητα. Οι πληροφορίες από τα social media «φιλτράρονται» μέσω της τηλεόρασης και αναπαράγονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ακόμα και όσοι δεν χρησιμοποιούν ενεργά το διαδίκτυο, επηρεάζονται έμμεσα από αυτό. Το επιχείρημα λοιπόν ότι οι ηλικιωμένοι είναι απομονωμένοι από τη νέα εποχή της πληροφορίας είναι υπερβολικό και σε πολλές περιπτώσεις ανακριβές.

Η νέα πολιτική πραγματικότητα δεν περιμένει κανέναν. Όποιος δεν μαθαίνει, δεν αλλάζει και δεν ακολουθεί τις νέες τάσεις, μένει πίσω. Και αν κάτι μας διδάσκουν τα social media, είναι ότι η στασιμότητα δεν είναι επιλογή – είναι καταδίκη.