Ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία

Εκατοντάδες χιλιάδες -άμαχοι και στρατιώτες- νεκροί, δεκάδες ισοπεδωμένες πόλεις, εκατομμύρια πρόσφυγες, ολοσχερής καταστροφή κατοικιών, υποδομών και δικτύων και απώλεια εμβληματικών μνημείων είναι μόνο μερικές από τις εικόνες που κυριάρχησαν στο σκηνικό του πολέμου, που προκάλεσε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ακριβώς ένα χρόνο πριν.

Η επιθετική κίνηση του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν να εισβάλει τα ξημερώματα της 24ης Φεβρουαρίου 2022 στην Ουκρανία γύρισε το ρολόι πίσω, κονιορτοποιώντας την μεταπολεμική παγκόσμια τάξη. Η Ευρώπη βιώνει το φόβο της επανάληψης του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι ΗΠΑ και η Βορειοατλαντική Συμμαχία αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στον «παλιό κόσμο» αναθεωρώντας τις προτεραιότητές τους, οι αναδυόμενες υπερδυνάμεις κλήθηκαν να διαλέξουν στρατόπεδο. 

Οι παλιοί συσχετισμοί ισχύος κατέρρευσαν, η διεθνής οργάνωση και το πλέγμα του φιλελεύθερου διεθνούς εμπορίου κλονίστηκαν συθέμελα, το κόστος ζωής εκτοξεύτηκε και αρκετές πόλεις σχεδόν «πάγωσαν» εξαιτίας της σοβούσας, ενεργειακής κρίσης. Ο υψηλός πληθωρισμός, οι μαζικές ανατιμήσεις στις τιμές προϊόντων, αλλά και οι ανωμαλίες που παρουσιάστηκαν στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι μερικές μόνο από τις καθημερινές παρενέργειες της δωδεκάμηνης, αιματηρής σύγκρουσης.

Ταυτόχρονα, το «ζοφερό ορόσημο» των δώδεκα μηνών του πολέμου, όπως το περιέγραψε ο Γ.Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, εντείνει τη διπλωματική κινητικότητα, αλλά και τα διαφαινόμενα αδιέξοδα, καθώς κανένα από τα δύο εμπόλεμα μέρη δεν μπορεί να επικρατήσει βραχυπρόθεσμα, όπως επισημαίνουν οι περισσότεροι αναλυτές. 

Η ρωσική πολεμική μηχανή αποδείχθηκε τρωτή και ανεπαρκής, ο Ρώσος Πρόεδρος ελλιπώς ενημερωμένος και μαξιμαλιστής, οι φορείς της ρωσικής προπαγάνδας πεπερασμένοι και αδύναμοι. Ταυτόχρονα, το Κίεβο βρέθηκε απροετοίμαστο και «γυμνό» μπροστά στο μέγεθος της εισβολής, ανέτοιμο τεχνικά και διοικητικά να την αποκρούσει, αλλά αποφασισμένο να δώσει την μάχη μέχρις εσχάτων, επενδύοντας στη διαρκή στρατιωτική και οικονομική ενίσχυση της Δύσης. Η τελευταία επιχειρεί να απομονώσει την Μόσχα από κάθε δυνατή, πολιτική, οικονομική και στρατιωτική στήριξη, να οριοθετήσει την Ρωσία ως προς τον γεωγραφικό της περίγυρο και να αναβαθμίσει την ισχύ πυρός της, για παν ενδεχόμενο.

Το γεγονός, άλλωστε, ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ξεκίνησε με τις προϋποθέσεις «κεραυνοβόλου πολέμου» (blizkrieg) και κατέληξε σε «παγωμένη σύγκρουση» οξύνει τις διεθνείς ανησυχίες για την τελική της έκβαση, η οποία περνά μέσα από καθοριστικές σκηνές του προηγούμενου έτους.

Οι φάσεις – ορόσημα του πολέμου

«Κλειδιά» για την σημερινή κατάσταση της σύγκρουσης, η οποία εξελίσσεται προσώρας χωρίς νικητή, αποτελέσαν ορισμένα επεισόδια στην πορεία του πολέμου που είτε ανάγκασαν τα δύο εμπόλεμα μέρη σε ελιγμούς, είτε ενίσχυσαν τη διεθνή νομιμοποίηση των ενεργειών τους.

Οι σφαγές αμάχων και η Μαριούπολη

Την πρώτη φάση του πολέμου (Φεβρουάριος – Απρίλιος 2022) στιγμάτισαν οι σφαγές αμάχων, αλλά και η ισοπέδωση της Μαριούπολης, αρχαιοελληνικής αποικίας με σημαντικό αριθμό ελληνόφωνων κατοίκων. Τα εγκλήματα πολέμου στην Μπούτσα, οι ομαδικοί τάφοι στο Ιζιούμ και ο αφανισμός της Μαριούπολης ξεσήκωσαν την παγκόσμια κοινή γνώμη, λύνοντας τα χέρια των ευρωπαίων εταίρων και Συμμάχων για δραστικά «αντίποινα» προς τη Ρωσία. Ακολούθησαν διαδοχικά κύματα οικονομικών κυρώσεων σε φυσικά πρόσωπα, τράπεζες και ρωσικές εταιρίες, η αποβολή της Ρωσίας από το σύστημα διαβίβασης χρηματοπιστωτικών μηνυμάτων SWIFT, όπως και η επίσπευση της ενεργειακής απεξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία.

Φυσικό αέριο και ενεργειακή κρίση

Η αποτυχημένη ανταπόκριση του ρωσικού στρατού στους στόχους της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» του Κρεμλίνου είχε ως αποτέλεσμα την εργαλειοποίηση των ενεργειακών δεσμών, σχεδόν μονοπωλιακών, της Μόσχας με την Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό, κατά τη δεύτερη φάση του πολέμου (Μάιος – Ιούλιος 2022) το Κρεμλίνο άρχισε να μειώνει αισθητά τις εξαγώγιμες ποσότητες φυσικού αερίου του προς την ΕΕ, με το Ρώσο Πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν να ανοιγοκλείνει τη στρόφιγγα της Gazprom προκαλώντας ένα ντόμινο συνεπειών στην παγκόσμια οικονομία.

Σαμποτάζ και επιστράτευση

Την αμφίρροπη σύγκρουση αναζωπύρωσαν τα περιστατικά σαμποτάζ, τα οποία διαμόρφωσαν την τρίτη φάση του πολέμου (Αύγουστος – Οκτώβριος 2022). Την μετάβαση από το καθεστώς παραδοσιακής, στρατιωτικής σύγκρουσης σε υβριδικό πόλεμο με τη χρήση μορφών ανορθόδοξου πολέμου σηματοδότησε η ανατίναξη των δύο ρωσικών αγωγών φυσικού αερίου, Nord Stream 1 και 2 αντίστοιχα, ενώ χαρακτήρα σαμποτάζ έχει εκλάβει και η έκρηξη στην Γέφυρα της Κριμαίας, σημείο ένωσης της ρωσικής ενδοχώρας με την χερσόνησο και διάδρομο τροφοδοσίας του ρωσικού στρατού.

Παράλληλα, στις αρχές του φθινοπώρου, ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν κήρυξε μερική επιστράτευση για 300.000 εφέδρους, με το κύμα φυγής νεαρών Ρώσων στα σύνορα της χώρας να προδίδει την πραγματική απόσταση απέναντι στην κορυφή και τη βάση της ρωσικής κοινωνίας.

Αντεπίθεση και προσάρτηση

Κατά την ίδια, τρίτη φάση του πολέμου, η φθινοπωρινή αντεπίθεση των Ουκρανών στο Χάρκοβο αναπτέρωσε το ηθικό των αμυνόμενων, ενώ ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε την διεξαγωγή τοπικών δημοψηφισμάτων για την προσάρτηση των αυτονομιστικών περιοχών του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, αλλά και των κατεχόμενων περιφερειών της Ζαπορίζια και της Χερσώνα, στη Ρωσία.

Πύραυλοι και drones

Βαίνοντας προς την επέτειο του ενός έτους από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι συντονισμένες επιθέσεις κατά ουκρανικών πόλεων και αμάχων με τη χρήση δεκάδων πυραύλων και ιρανικών drones στην τέταρτη φάση της σύγκρουσης (Δεκέμβριος 2022- Φεβρουάριος 2023), παράλληλα με την καταστροφή στρατηγικών υποδομών και δικτύων της χώρας, ενίσχυσαν την απαίτηση της Ουκρανίας απέναντι στη διεθνή κοινότητα για παροχή αρμάτων μάχης και πυρομαχικών, παράλληλα με την εξασφάλιση οικονομικών πόρων.

Οι πρωταγωνιστές

Κόντρα σε όλα τα προγνωστικά, η χρονική διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, που σήμερα συμπληρώνει ένα χρόνο, ξεδίπλωσε μια σειρά ανατροπών, αδυναμιών και εκπλήξεων, επιβεβαιώνοντας πως κάθε πολεμική σύρραξη παραμένει απρόβλεπτη. Κομβικό ρόλο στις ανατροπές αυτές έχουν οι κεντρικοί πρωταγωνιστές της σύγκρουσης, που αναγκάστηκαν να προσαρμόζουν καθ΄οδόν τις τακτικές και τους στόχους τους.

Βλαντιμίρ Πούτιν

Ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν διαψεύσθηκε από το χαμηλό βαθμό ανταπόκρισης του ρωσικού στρατού, του δεύτερου καλύτερου θεωρητικά στον κόσμο, κατά την εξέλιξη της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» στην Ουκρανία, ανακαλύπτοντας με μοιραίο τρόπο τις χρόνιες δομικές αδυναμίες των ενόπλων δυνάμεων της χώρας του. 

Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ της ιεραρχίας, η χλιαρή πίστη στον πολιτικό σκοπό της εισβολής και οι χιλιάδες απώλειες στο πεδίο της μάχης πολλαπλασίασαν τις φωνές κριτικής στο εσωτερικό της Ρωσίας, κλονίζοντας για πρώτη φορά τόσο σοβαρά την εικόνα του στιβαρού ηγέτη, όσο και τη σταθερότητα του πολιτικού του καθεστώτος. «Πιο ριζοσπαστικός» από ποτέ κατά την τελευταία δημόσια εμφάνισή του, ο Βλαντιμίρ Πούτιν μοιάζει να έχει συνειδητοποιήσει την προειδοποίηση του διαχρονικού συνεργάτη του, Ντμίτρι Μεντβέντεφ πως αν η Ρωσία ηττηθεί, θα διαμελιστεί.

Βολοντιμίρ Ζελένσκι

Ο Ουκρανός Πρόεδρος, Βολοντιμίρ Ζελένσκι κατάφερε να μετατρέψει την αδυναμία του στο επίπεδο της στρατιωτικής ισχύος σε πλεονέκτημα, εκτοξεύοντας μέσα από μια διαρκή εκστρατεία ευαισθητοποίησης, τη διεθνή και εσωτερική νομιμοποίηση της χώρας του. Ντυμένος πάντα με στρατιωτική ενδυμασία, ανάμεσα στα χαρακώματα του Προεδρικού μεγάρου έστρεψε πάνω του τα φώτα της διεθνούς δημοσιότητας, εκείνα που τον έφεραν στο πρωτοσέλιδο του Time και σχεδόν όλων των έγκριτων, ειδησεογραφικών μέσων. 

Εστιάζοντας στους διμερείς ιστορικούς δεσμούς, όπως στην περίπτωση της ομιλίας του στο ελληνικό Κοινοβούλιο τον περασμένο Απρίλιο, αλλά και στο δικαίωμα στην αυτοάμυνα, καταφέρνει να διατηρεί σταθερή τη ροή πόρων και όπλων προς το Κίεβο, μαζί με την «ακλόνητη στήριξη» των ΗΠΑ, όπως δήλωσε κατά την τελευταία τους συνάντηση στα μέσα της εβδομάδας, ο Πρόεδρος Μπάιντεν.

Τα αδιέξοδα

Η τραγική εμπειρία των δώδεκα μηνών πολέμου δεν απαντά, ωστόσο, στο ερώτημα αναφορικά με τον πιθανό νικητή, καθώς η σύγκρουση οδεύει προς νέα φάση, με σχεδόν βέβαιη την παράτασή της, αλλά και την στενότερη εμπλοκή της Κίνας. Το Πεκίνο φαίνεται να επιθυμεί να στείλει μηνύματα τόσο προς τις ΗΠΑ, όσο και προς τη διεθνή τάξη (την οποία θεωρεί ως αποτυχημένη), εκπέμποντας μηνύματα περαιτέρω σύσφιξης των σχέσεών του με την Μόσχα. 

Το φημολογούμενο ταξίδι του Κινέζου Προέδρου, Σι Τζιπίνγκ στη ρωσική πρωτεύουσα εκτιμάται πως λειτουργήσει διαφωτιστικά ως προς τη θέση του απέναντι στον δεύτερο πλέον χρόνο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τροφοδοτώντας παράλληλα το φόβο γενίκευσης του πολέμου.

Στο νέο Ψυχροπολεμικό σκηνικό, ο Ρώσος Πρόεδρος επαναφέρει με κάθε ευκαιρία και την πυρηνική απειλή, η οποία καθίσταται όλο και πιο βάσιμη για μεγάλη μερίδα αναλυτών, όσο ο χρόνος κυλά και ο πόλεμος εξελίσσεται, χωρίς να αποκτά νικητή. 

Σε περίπτωση, μάλιστα, που η Ρωσία συμπλεύσει με την Κίνα, το άθροισμα του πυρηνικού τους οπλοστασίου είναι εκείνο που προκαλεί ήδη τρόμο στη Δύση, η οποία καλείται να μείνει ενωμένη μέχρι το τέλος και να επισπεύσει την αποστολή αρμάτων μάχης και πυρομαχικών στην Ουκρανία, ανοίγοντας βηματισμό νίκης πριν από το ταξίδι του Σι Τζιπίνγκ.