Ταμείο Ανάκαμψης: Εκτός χρηματοδότησης ο κύριος όγκος των πολεοδομικών σχεδίων

Το παραμύθι της κυβέρνησης «περί της μεγαλύτερης πολεοδομικής μεταρρύθμισης στην ιστορία της χώρας», ώστε το 70% και πλέον της έκτασής της να αποκτήσει πολεοδομικό σχεδιασμό (όροι δόμησης, χρήσεις γης κ.ο.κ.) τελειώνει μαζί με την εκπνοή, τον Αύγουστο του 2026, του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, Ελλάδα 2.0.

Ως φαίνεται, ούτε οι μισές μελέτες, ακόμη και οι πιο «ώριμες», για την εκπόνηση πολεοδομικών σχεδίων επί συνόλου 227 μελετών για 731 δήμους και Δημοτικές Κοινότητες «προλαβαίνουν» να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης. 

Ήδη από την αναθεώρηση του προγράμματος τον περασμένο Ιούλιο απεντάχθηκαν 295 δήμοι-Δημοτικές Ενότητες (ποσοστό 42,14%) από συνολικά 700 (έμειναν 405), ενώ η νέα αναθεώρηση που αναμένεται να εγκριθεί κατά τη συνεδρίαση του ECOFIN στις 12 Δεκεμβρίου θα δείξει τι θα απομείνει για χρηματοδότηση. 

Και πώς αλλιώς, αφού ορόσημα και χρονοδιαγράμματα έχουν εκτροχιασθεί παντελώς και για καμία, μα καμία μελέτη δεν έχει καν ολοκληρωθεί η διαδικασία εκπόνησης.

Δραματικά τα στοιχεία

Όπως καταδεικνύουν τα στοιχεία του ΤΕΕ, μέχρι τις 3 Οκτωβρίου εκκρεμούσε η ανάθεση 8 μελετών και από τις 219 μελέτες (707 δήμοι) που έχει ανατεθεί η εκπόνησή τους και υπογράφηκαν οι συμβάσεις με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης τους 36 μήνες, μόλις οι 81 (260 δήμοι) βρίσκονται στο δεύτερο στάδιο της Α´ φάσης, το οποίο ξεκίνησε από τον Μάρτιο φέτος. 

Όσο για τις υπόλοιπες 138 (447 δήμοι) που είναι στο πρώτο αρχικό στάδιο, προφανώς εκλείπει κάθε πιθανότητα χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και λογικά θα αναζητηθούν πόροι από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων όποτε και αν εξευρεθούν. Κατά τα άλλα, οι μελέτες θα ολοκληρώνονταν τον Ιούνιο του 2025 σύμφωνα με τις αποφάσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, όταν μόλις από τα μέσα του 2003 άρχισε η ανάθεσή τους (63 συνολικά κι άλλες 122 το 2024 ). 

Για τις 81 πιο «ώριμες», που αναμένεται προς το τέλος του χρόνου ο αριθμός τους να πλησιάσει τις 100, το ΥΠΕΝ, με την επίκληση των χρονοβόρων διαδικασιών του σχεδιασμού, σε συμφωνία με την Ε.Ε. για να περισωθούν κάποιες μελέτες και χρηματοδότηση, ζητά από τα μελετητικά γραφεία, όχι εγγράφως αλλά «στο μιλητό», να καταθέσουν άρον-άρον ημιτελείς μελέτες μέχρι τον Απρίλιο του 2026. 

Κάποια από τα απαιτούμενα, δηλαδή, του δεύτερου σταδίου, πριν το καθοριστικό και συμμετοχικό για τις τοπικές κοινωνίες σημείο της διαβούλευσης της Μελέτης Πολεοδομικού Σχεδιασμού και της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. 

Προς τούτο, ένα-ένα μελετητικό σχήμα καλείται στο υπουργείο για να «συμπτύξει» τα χρονοδιαγράμματα. Ανάλογα με τον χρόνο υπογραφής της σύμβασης και τα προβλεπόμενα χρονοδιαγράμματα σε αυτήν καθορίζεται νέα ημερομηνία παράδοσης, π.χ., 31, 15 ή 1η Μαρτίου του 2026.

Παρά ταύτα, η κυβέρνηση αποκρύπτει επιμελώς το δραστικό κούρεμα των δήμων και το επικό φιάσκο στην εξέλιξη του προγράμματος και εξαπατά. Με αφορμή τη σχεδιαζόμενη μεταφορά των πολεοδομιών στο Κτηματολόγιο, στην ανακοίνωση της 27ης Νοεμβρίου το ΥΠΕΝ επιμένει ότι «σε φάση ολοκλήρωσης βρίσκονται 245 Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια σε 831 από τις συνολικά 1035 Δημοτικές Ενότητες της χώρας»! Εννοεί τα 227 τοπικά και τα 18 Ειδικά. Τα εν λόγω σχέδια και άλλες μελέτες έχουν ενταχθεί στο Ταμείο Ανάπτυξης με προϋπολογισμό περί τα 400 εκατ. ευρώ.

Πολεοδόμοι: Αλαλούμ και στο πόδι

Για «αδύνατες διαδικασίες που επί της ουσίας απομακρύνουν από τα κατεξοχήν κρίσιμα θέματα του πολεοδομικού σχεδιασμού και υπονομεύουν τον ρόλο που μπορεί να έχει στην οργάνωση και ανάπτυξη του χώρου» προειδοποιεί σε πόρισμά του ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ). Μεταξύ πολλών άλλων, παρατηρεί:


- Η έλλειψη συνολικού σχεδιασμού και η διαρκής έκδοση προδιαγραφών «εν κινήσει» (σταθερότυπα, Προεδρικό Διάταγμα οικισμών, δομή γεωχωρικής βάσης κ.ά.) οδηγεί σε παλινδρομήσεις και εσωτερικές ασυνέπειες, όπως και η διαχείριση ζητημάτων σε «day by day» βάση.

- Διαπιστώνονται σοβαρά προβλήματα τεχνικής επάρκειας και καταλληλότητας (πραγματικής εμπειρίας, στελέχωσης ομάδων) στις επιτροπές επίβλεψης (ΥΠΕΝ, δήμοι, ΤΕΕ) ως απόρροια της άγνοιας πολεοδομίας-χωροταξίας από μερίδα όσων επιλέγονται για την επίβλεψη μελετών. Εκ των πραγμάτων επιβαρύνονται δυσανάλογα τα στελέχη του ΥΠΕΝ σε ένα γενικό πλαίσιο απώλειας γνώσης, εμπειρίας και θεσμικής μνήμης και ένα ελλιπές πλαίσιο παρακολούθησης και προόδου των μελετών.

- Η πίεση χρόνου για την ολοκλήρωση των μελετών σε συνδυασμό με τη «δαμόκλειο σπάθη» του τερματισμού της χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, την ασάφεια για τη συνέχιση των μελετών που δεν θα έχουν περατωθεί έως το πρώτο εξάμηνο του 2026 και την καθυστέρηση καταβολής σημαντικού ποσοστού της αμοιβής των μελετητών ως τη δημοσίευση των Προεδρικών Διαταγμάτων δημιουργούν κλίμα αβεβαιότητας που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα.

- Μια σειρά από θέματα που αφορούν τον σχεδιασμό χρήσεων γης λόγω της κλίμακας των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων και του κανονιστικού τους χαρακτήρα παραμένουν ανοιχτά, δημιουργώντας αβεβαιότητα στην προσέγγιση των μελετών. Ενδεικτικά:

- Το ερώτημα πώς θα ρυθμιστούν οι χρήσεις στον εξωαστικό χώρο είναι κατεξοχήν καίριο, αλλά η αντιμετώπισή του παραμένει θολή. Για παράδειγμα, πώς θα διαχειριστούν οι μελέτες την εκτός σχεδίου δόμηση; Και ποιες χρήσεις γης θα ισχύσουν;

- Σχετικά με τις χρήσεις Υγείας, στις μελέτες των ΤΠΣ απουσιάζει ο Εθνικός Στρατηγικός Προγραμματισμός Υγείας και δεν λαμβάνονται υπόψη θέματα κατανομής σε σχέση με τον πληθυσμό, ένα πλαίσιο χωροθέτησης «σημείων» Υγείας, θέματα προσβασιμότητας, θέσης οικισμών και γεωμορφολογίας, ανάγκες περίθαλψης ανά κάτοικο κ.λπ.

- Ο περιορισμός των χρήσεων πέριξ των μονάδων Seveso είναι θέμα δύσκολο, που θα απαιτούσε ειδική μελέτη ακριβώς επειδή εμπλέκει πολλά ζητήματα.

Ο ΣΕΠΟΧ θεωρεί κρίσιμη την ενίσχυση των διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης και συμμετοχής με συστηματοποιημένες κατευθύνσεις/εγχειρίδια από το ΥΠΕΝ προς δήμους και μελετητικά σχήματα και θεσμοθέτηση-εφαρμογή νέων μεθοδολογιών δημόσιας συμμετοχής από εξειδικευμένους σε αυτές πολεοδόμους-χωροτάκτες. Επίσης, την επαναφορά στο ΥΠΕΝ στον ρόλο της αναθέτουσας και διευθύνουσας υπηρεσίας με αφαίρεση αντίστοιχων αρμοδιοτήτων από το ΤΕΕ.