Ερντογάν: Από την άνοδο στην εξουσία, στην αμφισβήτηση - Η 20ετής πορεία που άλλαξε την εικόνα της Τουρκίας

Η εικοσαετής παρουσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην πολιτική διακυβέρνηση της Τουρκίας αμφισβητείται για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της, καθώς πολλοί Τούρκοι εμφανίζονται να αναζητούν ένα μέλλον χωρίς αυτόν.

Μια ανάσα πριν τις τουρκικές εκλογές, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης και βασικός αντίπαλος του Ερντογάν, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, φαίνεται να συσπειρώνει ευρύτερα ακροατήρια. Από την άλλη ο Ερντογάν αντιμετωπίζει μια από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες της πολιτικής του καριέρας, σε ένα περιβάλλον όπου η Τουρκία υποφέρει από την οικονομική κρίση και τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό που αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην άνοδο της τιμής του κρεμμυδιού, αλλά και τον πιο καταστροφικό σεισμό που έζησε η χώρα από το 1999, που πέρα από θλίψη έχει προκαλέσει και οργή στους τούρκους πολίτες για τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζονται τα κτίρια στη χώρα.

Η ήδη δύσκολη γι’ αυτόν εκλογική μάχη έγινε ακόμη πιο δύσκολη την Πέμπτη, όταν ένας από τους άλλους τρεις υποψηφίους για την κούρσα αποσύρθηκε, ωθώντας, σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις, περισσότερους ψηφοφόρους προς τον Κιλιτσντάρογλου.

Ο 69χρονος Ερντογάν βρίσκεται στην ηγεσία της Τουρκίας από το 2003, όταν έγινε πρωθυπουργός. Στην αρχή, εμφανίστηκε ως ένας ισλαμιστής δημοκράτης και υποσχέθηκε να καταστήσει την - κατά πλειοψηφία - μουσουλμανική χώρα και μέλος του ΝΑΤΟ γέφυρα μεταξύ του μουσουλμανικού κόσμου και της Δύσης.

Το αφήγημα αυτό, ωστόσο, δεν κράτησε πολύ και, ερχόμενοι στο σήμερα, δέχεται σφοδρή κριτική πως μετέτρεψε την Τουρκία στην προσωπική του αυτοκρατορία, ενώ παράλληλα επικρίνεται έντονα και για την αμφιλεγόμενη οικονομική του πολιτική, η οποία έχει φέρει στο χείλος του γκρεμού την τουρκική οικονομία.

Τώρα, ο Ερντογάν, ο οποίος για καιρό χρησιμοποιούσε κάθε δυνατό μέσο για να καταπνίξει τις φωνές που ασκούσαν κριτική στην πολιτική του, βρίσκεται σε μια εξαιρετικά δύσκολη γι’ αυτόν κούρσα, όπου επιδιώκει μια τρίτη πενταετή θητεία ως πρόεδρος.

Μπορεί οι προβλέψεις να μην είναι ιδιαίτερα ευοίωνες για τον τούρκο πρόεδρο, ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, οι εκλογές αυτές θα κριθούν στις λεπτομέρειες, με τον Ερντογάν να γνωρίζει περισσότερο από τον καθένα τον κίνδυνο ο τουρκικός λαός να μην ανανεώσει τη θητεία του και η εξουσία που έχτιζε από τη δεκαετία του 1990 να αποτελέσει πια παρελθόν.

Η άνοδος στην εξουσία

Γεννημένος τον Φεβρουάριο του 1954, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μεγάλωσε φτωχικά στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας της Τουρκίας. Όταν ήταν 13 ετών, ο πατέρας του, που ήταν ακτοφύλακας, αποφάσισε να μετακομίσει στην Κωνσταντινούπολη, ελπίζοντας να μπορέσει να μεγαλώσει καλύτερα τα πέντε παιδιά του.

Ο νεαρός Ερντογάν πουλούσε λεμονάδες και τσουρέκια με σουσάμι για να βγάζει επιπλέον χρήματα. Φοίτησε σε ισλαμικό σχολείο προτού αποκτήσει το πτυχίο του στη Διοίκηση από το Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά της Κωνσταντινούπολης - και παίξει επαγγελματικό ποδόσφαιρο.

Στις δεκαετίες του 1970 και του '80, δραστηριοποιήθηκε στους ισλαμιστικούς κύκλους, εντασσόμενος στο φιλοϊσλαμικό Κόμμα Ευημερίας του Νεκμετίν Ερμπακάν, όπως σημειώνει το BBC. Καθώς η δημοτικότητα του κόμματος αυξήθηκε τη δεκαετία του 1990, ο Ερντογάν εξελέγη υποψήφιος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το 1994, κατάφερε να εκλεγεί και να διοικήσει την πόλη για τα επόμενα τέσσερα χρόνια.

Αλλά η θητεία του έληξε κάπως απότομα, όταν καταδικάστηκε για υποκίνηση φυλετικού μίσους επειδή διάβασε δημοσίως ένα εθνικιστικό ποίημα που περιείχε τους στίχους: "Τα τζαμιά είναι οι στρατώνες μας, οι τρούλοι τα κράνη μας, οι μιναρέδες οι ξιφολόγχες μας και οι πιστοί οι στρατιώτες μας".

Αφού εξέτισε τέσσερις μήνες στη φυλακή, επέστρεψε στην πολιτική. Αλλά το κόμμα του είχε απαγορευτεί επειδή παραβίαζε τις αυστηρές κοσμικές αρχές του σύγχρονου τουρκικού κράτους, παρακαταθήκη του μεγάλου τούρκου ηγέτη, Κεμάλ Ατατούρκ.

Ερχόμενοι στον Αύγουστο του 2001, προχωρά στην ίδρυση ενός νέου κόμματος με ισλαμιστικές ρίζες μαζί με τον Αμπντουλάχ Γκιούλ. Το 2002, το ΑΚΡ κερδίζει την πλειοψηφία στις βουλευτικές εκλογές και τον επόμενο χρόνο ο κ. Ερντογάν διορίζεται πρωθυπουργός και παραμένει πρόεδρος του AKP, μέχρι σήμερα.

Η πρώτη δεκαετία στην εξουσία και η τομή της εξέγερσης του Γκεζί

Από το 2003 και μετά, ο Ερντογάν περνά τρεις θητείες ως πρωθυπουργός, καρπώνεται τα αποτελέσματα μιας περιόδου σταθερής οικονομικής ανάπτυξης με φαραωνικά έργα υποδομής και χτίζει το προφίλ του “μεταρρυθμιστή”.

Την ίδια ώρα, τους επαίνους για τα “έργα” του διαδέχονται έντονες προειδοποιήσεις ότι ο Ερντογάν γίνεται όλο και πιο αυταρχικός.

Το πρωινό της 31ης Μαΐου 2013 η αστυνομία διαλύει βίαια την καθιστική διαμαρτυρία λίγων εκατοντάδων οικολόγων, που ήθελαν να εμποδίσουν την καταστροφή του μικρού δημόσιου πάρκου Γκεζί στην κεντρική πλατεία Ταξίμ και τη μετατροπή του σε εμπορικό κέντρο.

Οι εμβληματικές διαμαρτυρίες που ακολούθησαν, μετασχηματίστηκαν σε ένα πρωτόγνωρο λαϊκό κύμα αγανάκτησης και αμφισβήτησης του αυταρχισμού και της διαφθοράς της κυβέρνησης Ερντογάν, ο οποίος μάλιστα χαρακτήρισε τους διαδηλωτές και “σκουπίδια”, προκαλώντας διεθνή κατακραυγή. Το όργιο αστυνομικής βίας κατέληξε σε 8 θανάτους, περισσότερους από 8.000 τραυματισμούς και αλλεπάλληλες συλλήψεις πολιτών.

Ο θάνατος του 15χρονου Μπερκίν Ελβάν, ο οποίος έμεινε 269 ημέρες σε κώμα μετά από χτύπημα με βλήμα δακρυγόνου από αστυνομικό στο κεφάλι καθώς πήγαινε να αγοράσει ένα καρβέλι ψωμί, είναι μια στιγμή που συντάραξε την Τουρκία και “χρεώνεται” στον Ερντογάν.

Οι διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί σηματοδότησαν ένα σημείο καμπής στην εξουσία του. Για τους επικριτές του, συμπεριφερόταν περισσότερο σαν "Σουλτάνος" της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρά σαν δημοκράτης.

Παράλληλα, ο Ερντογάν έρχεται σε ρήξη με έναν ισλαμιστή λόγιο με έδρα τις ΗΠΑ, με το όνομα Φετουλάχ Γκιουλέν, το κοινωνικό και πολιτιστικό κίνημα του οποίου τον είχε βοηθήσει να νικήσει σε τρεις διαδοχικές εκλογές και είχε δραστηριοποιηθεί για την απομάκρυνση του στρατού από την πολιτική. Η διαμάχη αυτή, είχε τελικά δραματικές επιπτώσεις στην τουρκική κοινωνία.

Ενίσχυση θρησκευτικού φανατισμού, πόλεμος στις γυναίκες και τους ΛΟΑΤΚΙ+

Μετά από μια δεκαετία διακυβέρνησης, το κόμμα του Ερντογάν προχωρά στην άρση της απαγόρευσης των γυναικών να φορούν μαντίλα στις δημόσιες υπηρεσίες, η οποία θεσπίστηκε το 1980. Η απαγόρευση καταργήθηκε τελικά για τις γυναίκες στην αστυνομία, το στρατό και το δικαστικό σώμα.

Ολοένα και περισσότερες φωνές τον καταγγέλλουν ότι επιχειρεί να κλονίσει τους πυλώνες της κοσμικής δημοκρατίας του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Αν και ο ίδιος ιδιαίτερα θρησκευόμενος, ο Ερντογάν αρνιόταν στον δημόσιο λόγο του ότι ήθελε να επιβάλει τις ισλαμικές αξίες, επιμένοντας ότι υποστήριζε τα δικαιώματα των Τούρκων να εκφράζουν πιο ανοιχτά τη θρησκεία τους.

Ωστόσο, έχει επανειλημμένα υποστηρίξει την ποινικοποίηση της μοιχείας. Και ως πατέρας τεσσάρων παιδιών, έχει πει ότι "καμία μουσουλμανική οικογένεια" δεν πρέπει να εξετάζει τον έλεγχο των γεννήσεων ή τον οικογενειακό προγραμματισμό. "Θα πολλαπλασιάσουμε τους απογόνους μας", δήλωνε επίσης τον Μάιο του 2016.

Έχει εκθειάσει τη μητρότητα, έχει καταδικάσει τις φεμινίστριες και έχει πει ότι οι άνδρες και οι γυναίκες δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ισότιμα.

Τα ξημερώματα της 20ής Μαρτίου 2021 αποφασίζει την απόσυρση της Τουρκίας από τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, μια κίνηση που αφήνει ανοχύρωτες τις γυναίκες απέναντι στην πατριαρχική βία ενώ παράλληλα καταστρατηγεί δικαιώματα, παραβιάζει νόμους και το σύνταγμα της ίδιας της Τουρκίας. Την ίδια μέρα, μέσα σε μόλις ένα 24ωρο, η Τουρκία μετράει επτά γυναικοκτονίες.

Τις επόμενες μέρες θα καταγραφούν και άλλες περιπτώσεις γυναικοκτονιών, όπως αυτή της 17χρονης Sezen Unlu, μιας εγκύου που μαχαίρωσε 16 φορές ο σύντροφός της επειδή προσπαθούσε να τον χωρίσει, ενώ η επίσης 17χρονη Gizem Canbulut βρέθηκε μαχαιρωμένη μέχρι θανάτου από τον σύντροφό της μετά από ανάρτησή της σχετικά με τη γυναικοκτονία της Pınar Gültekin που συγκλόνισε την Τουρκία όπου έγραφε ότι "το να είσαι γυναίκα στην Τουρκία είναι δύσκολο, όμως οι γυναίκες πεθαίνουν πολύ εύκολα".

Έχει ορκιστεί ότι το AKP δεν θα είναι ποτέ υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+, επειδή "η οικογένεια είναι ιερή" σε πρόσφατη προεκλογική του συγκέντρωση στις 7 Μάρτη, διαμηνύοντας μάλιστα ότι "θα θάψουν" όσους είναι υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+ στην κάλπη.

Σε συγκέντρωση στη Σμύρνη τον περασμένο μήνα, είπε: "Σε αυτό το έθνος, τα θεμέλια της οικογένειας είναι σταθερά. Οι ΛΟΑΤΚΙ+ δεν θα εμφανιστούν σε αυτή τη χώρα.

Η περιφρόνηση του Ερντογάν για την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα επανέρχεται σε κάθε ευκαιρία. Στο παρελθόν, έχει χαρακτηρίσει τους queer νέους ως βάνδαλους και η ρητορική του έχει οδηγήσει πολλούς τούρκους ΛΟΑΤΚΙ+ να ζουν υπό ένα διαρκές καθεστώς φόβου.

Παράλληλα, ο Ερντογάν υπερασπίζεται εδώ και καιρό ισλαμιστικές υποθέσεις - και ήταν γνωστό ότι χαιρετούσε με τα τέσσερα δάχτυλα του χεριού την καταπιεσμένη Μουσουλμανική Αδελφότητα της Αιγύπτου.

Τον Ιούλιο του 2020 επέβλεψε τη μετατροπή της ιστορικής Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης σε τζαμί, εξοργίζοντας πολλούς χριστιανούς. Χτισμένη πριν από 1.500 χρόνια ως καθεδρικός ναός, μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς Τούρκους. Ο Ατατούρκ ήταν αυτός που την είχε μετατρέψει σε μουσείο - σύμβολο του νέου κοσμικού κράτους, ένα σύμβολο που αποφάσισε να διαλύσει στον βωμό του θρησκευτικού φανατισμού ο Ερντογάν.

Ο Ερντογάν εγκαθιδρύει την κυριαρχία του

Αποκλεισμένος από το να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα για πρωθυπουργός, το 2014 θέτει υποψηφιότητα για πρόεδρος στις πρώτες άμεσες εκλογές, όπου ο πρόεδρος εκλέγεται από λαό και όχι από το κοινοβούλιο. Έχοντας μεγάλα σχέδια για τη μεταρρύθμιση του αξιώματος, δημιουργεί ένα νέο σύνταγμα με την υπόσχεση ότι αυτό θα ωφελούσε όλους τους Τούρκους και θα τοποθετούσε τη χώρα τους ανάμεσα στις 10 κορυφαίες οικονομίες του κόσμου.

Αλλά στις αρχές της προεδρίας του, αντιμετωπίζει δύο κλυδωνισμούς στην εξουσία του. Το κόμμα του χάνει την πλειοψηφία του στο κοινοβούλιο για αρκετούς μήνες σε ψηφοφορία του 2015 και στη συνέχεια, μήνες αργότερα, το 2016, η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με την πρώτη βίαιη απόπειρα πραξικοπήματος εδώ και δεκαετίες.

Πραξικοπηματίες στρατιώτες έφτασαν κοντά στη σύλληψη του προέδρου, που έκανε διακοπές σε παραθαλάσσιο θέρετρο, όμως εκείνος κατάφερε να μεταφερθεί με αεροπλάνο σε ασφαλές μέρος. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Ιουλίου, εμφανίστηκε θριαμβευτής στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης, υπό τις επευφημίες των υποστηρικτών του. Σχεδόν 300 πολίτες σκοτώθηκαν καθώς εμπόδιζαν την προέλαση των πραξικοπηματιών.

Ο πρόεδρος Ερντογάν εμφανίζεται στην εθνική τηλεόραση και συγκεντρώνει τους υποστηρικτές του στην Κωνσταντινούπολη, δηλώνοντας ότι είναι ο "αρχιστράτηγος".
Ολομέτωπη επίθεση στη δημοκρατία, διώξεις σε κάθε αντίθετη φωνή

Η συνωμοσία αποδόθηκε στο κίνημα των γκιουλενιστών και οδήγησε στην απόλυση περίπου 150.000 δημοσίων υπαλλήλων και στη φυλάκιση περισσότερων από 50.000 ανθρώπων, μεταξύ των οποίων στρατιωτικοί, δημοσιογράφοι, δικηγόροι, αστυνομικοί, ακαδημαϊκοί και Κούρδοι πολιτικοί.

Ο Ερντογάν πλέον βλέπει εχθρούς παντού και δεν διστάζει να τους φυλακίσει, ακόμα και αν δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για να στηριχθούν οι κατηγορίες του.

Η καταστολή των επικριτών του προκαλεί συναγερμό στο εξωτερικό, κάτι που έχει εμφανές αντίκτυπο και στην ψύχρανση των σχέσεων με την ΕΕ. Η προσπάθεια της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ένωση δεν έχει προχωρήσει εδώ και χρόνια. Οι διαφωνίες σχετικά με το μεταναστευτικό και την εισροή μεταναστών στην Ελλάδα επιδεινώνουν τις σχέσεις αυτές.

Ωστόσο ο “Σουλτάνος” φαίνεται πιο ασφαλής από ποτέ στο αστραφτερό παλάτι του Ak Saray των 1.000 δωματίων με θέα την Άγκυρα.

Το 2017 πετυχαίνει μια οριακή νίκη σε ένα δημοψήφισμα που του παρείχε σαρωτικές προεδρικές εξουσίες, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να επιβάλλει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να διορίζει κορυφαίους δημόσιους αξιωματούχους, καθώς και να παρεμβαίνει στο δικαστικό σύστημα.

Ένα χρόνο αργότερα, εξασφαλίζει τη νίκη στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών.

Ο πυρήνας της ψήφου του βρίσκεται στις μικρές πόλεις της Ανατολίας και στις αγροτικές, συντηρητικές περιοχές. Το 2019, το κόμμα του έχασε στις τρεις μεγαλύτερες πόλεις - την Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα Άγκυρα και τη Σμύρνη.

Η οριακή απώλεια της δημαρχίας της Κωνσταντινούπολης από τον Εκρέμ Ιμάμογλου του κύριου αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) ήταν ένα ισχυρό πλήγμα για τον Ερντογάν, ο οποίος διετέλεσε δήμαρχος της πόλης τη δεκαετία του 1990. Δεν αποδέχθηκε ποτέ το αποτέλεσμα.

Τον περασμένο Δεκέμβρη ένας δικαστής που θεωρείται ότι ελέγχεται από τον Ερντογάν απέκλεισε τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, πιθανό διεκδικητή των προεδρικών εκλογών εκείνη την εποχή, από την πολιτική, αφού τον καταδίκασε για προσβολή δημόσιων λειτουργών. Ο δήμαρχος παρέμεινε στο αξίωμά του εν αναμονή της έφεσης.

Ο Ιμάμογλου προηγούνταν του προέδρου στις δημοσκοπήσεις πριν του απαγορευτεί να κατέβει στις εκλογές του Μαΐου. Ο πρόεδρος και οι σύμμαχοί του κατηγορήθηκαν ότι χρησιμοποίησαν τα δικαστήρια για να αποκλείσουν τον δημοφιλή δήμαρχο από την ψηφοφορία.

Αυτή δεν θα ήταν η πρώτη φορά που πιθανοί αντίπαλοι του κ. Ερντογάν διώκονται.

Ο Σελαχαντίν Ντεμιρτάς, του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP), διεξήγαγε την προεκλογική του εκστρατεία από τη φυλακή το 2018. Οι τουρκικές αρχές τον κατηγόρησαν για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση. Οργανώσεις για τα δικαιώματα έχουν χαρακτηρίσει τη φυλάκισή του πολιτικά υποκινούμενη.

Η Τουρκία έχει εξαπολύσει εδώ και δεκαετίες μάχη με τους Κούρδους μαχητές - και πολλές φορές τους Κούρδους εν γένει - τους οποίους η Τουρκία θεωρεί τρομοκράτες.

Το κόμμα του HDP, το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα της χώρας, παραμένει νόμιμο αλλά το καθεστώς Ερντογάν έχει φυλακίσει πολλά από τα μέλη του ή τα έχει απομακρύνει από τα αξιώματά τους κατά τη διάρκεια των ετών λόγω ανυπόστατων κατηγοριών για συνεργασία με τους κούρδους μαχητές του PKK.

Έτσι, το HDP, χαρακτηρίζοντας ιστορικές της εκλογές της Κυριακής, αποφάσισε να καλέσε τους πολίτες να στηρίξουν τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. "Γι' αυτή την ιστορικής σημασίας εκλογή, καλούμε (...) τους λαούς της Τουρκίας να ψηφίσουν τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στις προεδρικές εκλογές", αναφέρει σε ανακοίνωσή της η συμμαχία Εργασία και Ελευθερία, επικεφαλής της οποίας είναι το HDP,

Τα τουρκικά ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από ιδιωτικές εταιρείες που πρόσκεινται στον κ. Ερντογάν, έχουν δώσει στον κ. Ερντογάν πολύ περισσότερο χρόνο προβολής από τους άλλους υποψηφίους, ενώ αποφεύγουν τα ζητήματα του κόστους ζωής και χαρακτηρίζουν την αντίδραση του Ερντογάν στον καταστροφικό σεισμό ως "ηρωική" προκαλώντας την οργή των σεισμόπληκτων.

Παρόλο που η Τουρκία έχει υποδεχθεί περισσότερους από 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες που διαφεύγουν από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, η Άγκυρα έχει επίσης εξαπολύσει επιχειρήσεις εναντίον κουρδικών πολιτοφυλακών στα σύνορα, αποξενώνοντας τους Κούρδους στην Τουρκία.

Τελευταία του πράξη διεθνούς αποτυπώματος, είναι το ότι ο Ερντογάν που διατηρεί εδώ και καιρό στενούς δεσμούς με τον Ρώσο Βλαντίμιρ Πούτιν, έχει επιδιώξει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο ως διαμεσολαβητής στον πόλεμο στην Ουκρανία.

Αν και ηγέτης ενός νατοϊκού κράτους, αγόρασε ένα ρωσικό αντιπυραυλικό αμυντικό σύστημα και επέλεξε τη Ρωσία για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα της Τουρκίας.

Πριν από τις εκλογές, προσπάθησε να ενισχύσει τα διαπιστευτήριά του στους εθνικιστές και συντηρητικούς ψηφοφόρους κατηγορώντας τη Δύση ότι κινείται εναντίον του. "Το έθνος μου θα ματαιώσει αυτή τη συνωμοσία στις 14 Μαΐου - η 14η Μαΐου θα είναι ένα είδος σημείου ρήξης", προειδοποίησε.