Τουρκικές εκλογές: 24 ώρες πριν την αμφίροπη αναμέτρηση

Μετά από δύο και πλέον δεκαετίες στην εξουσία είναι προφανές ότι η καρέκλα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν "τρίζει". Αυτό και μόνο καθιστά τις εκλογές στην Τουρκία ως τις πιο αμφίρροπες των τελευταίων ετών, με το αποτέλεσμα της κάλπης να κρίνεται κομβικό στη σύγχρονη ιστορία της.

Εκατομμύρια πολίτες θα προσέλθουν στις κάλπες για να ψηφίσουν στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της χώρας, οι οποίες, βάσει των εκτιμήσεων και αναλύσεων που προηγήθηκαν θα αποτελέσουν την πιο σκληρή δοκιμασία στην 20ετή θητεία του Ερντογάν. 

Ο Τούρκος πρόεδρος, το τελευταίο διάστημα βρέθηκε αντιμέτωπος με πρωτόγνωρες προκλήσεις, όπως ο καταστροφικός σεισμός που σκότωσε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους και εκτόπισε περισσότερα από 5,9 εκατομμύρια στη νότια Τουρκία και τη βόρεια Συρία και τα πρωτοφανή επίπεδα πληθωρισμού με διαδοχικά αρνητικά ρεκόρ, στοιχεία που εν πολλοίς θα κρίνουν τη μάχη της κάλπης και δεν αποκλείεται να βάλουν τίτλους τέλους στη μακρόχρονη διακυβέρνησή του. 

Η σοβαρότερη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει αυτή τη στιγμή, όμως, είναι πως για πρώτη φορά θα αναμετρηθεί στην κάπλη χωρίς να κατέχει τον τίτλο του φαβορί. Το επιβεβαιώνουν και οι δημοσκοπήσεις.

 

Πέρα από την ταλαιπωρημένη οικονομία που προκάλεσε σοβαρό πλήγμα στον Ερντογάν, αλλά και τις επικρίσεις που δέχτηκε για τη διαχείριση της τραγωδίας της 6ης Φεβρουαρίου, η δημοκρατική διάβρωση υπό την προεδρία του συσπείρωσε την εξακομματική συμμαχία και ανέβασε τα ποσοστά του βασικού του αντιπάλου, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ενώ η παραίτηση ενός από τους τρεις βασικούς αμφισβητίες του Ερντογάν, άλλαξε ακόμα περισσότερο τις ισορροπίες σε βάρος του.

Η αντιπολίτευση εκμεταλλεύτηκε τις αστοχίες της κυβέρνησης, ωστόσο η προεκλογική εκστρατεία καθυστέρησε να ανεβάσει ρυθμούς, τόσο λόγω του σεισμού όσο και λόγω της νηστείας του Ραμαζανιού. 

Ο Ερντογάν, παρά τα πλήγματα στη διακυβέρνησή του, επιδόθηκε σε μία εκστρατεία που βασίστηκε σε επικοινωνιακά σόου και ρεσιτάλ προπαγάνδας, ποζάροντας μπροστά σε αεροπλανοφόρα και πυρηνικούς σταθμούς, εμφανίσεις που συνοδεύτηκαν από ακραία ρητορική και είχαν την υποστήριξη των περισσότερων media, προκειμένου να κρατήσει την υποστήριξη των εθνικιστικών και συντηρητικών του ψηφοφόρων, που βλέπουν τη νίκη της αντιπολίτευσης ως επιστροφή σε μια εποχή όπου "ένιωθαν καταπιεσμένοι".


Το μεικτό εκλογικό σύστημα

Οι εκλογές στην Τουρκία διεξάγονται κάθε πέντε χρόνια, ενώ υποψήφιοι πρόεδροι μπορούν να προταθούν όσοι προέρχονται από κόμματα που έχουν ξεπεράσει το 5%στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές ή από κόμματα που έχουν συγκεντρώσει τουλάχιστον 100.000 υπογραφές που υποστηρίζουν την υποψηφιότητά τους.

Το εκλογικό σύστημα της Τουρκίας είναι ένα μεικτό σύστημα και αποτελεί συνδυασμό αναλογικής εκπροσώπησης και πλειοψηφίας. Η αναλογική εκπροσώπηση καθορίζει τον αριθμό των εδρών που κατέχει ένα κόμμα από τον αριθμό των ψήφων, ενώ μέσα από αυτό το σύστημα θα εκλεγούν οι 600 βουλευτές της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης, όπως είναι γνωστό το τουρκικό κοινοβούλιο.

 

Η πλειοψηφία ισχύει για τις προεδρικές εκλογές και σημαίνει απλή εξασφάλιση άνω του 50% των ψήφων. Έτσι, οι Τούρκοι πολίτες εκλέγουν τον πρόεδρό τους χωριστά από το κοινοβούλιο, χρησιμοποιώντας πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων, πρόεδρος εκλέγεται ο υποψήφιος που λαμβάνει πάνω από το 50% των ψήφων στον πρώτο γύρο, ενώ αν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την πλειοψηφία, οι εκλογές περνούν σε δεύτερο γύρο μεταξύ των δύο υποψηφίων που έλαβαν τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στον πρώτο γύρο (αν χρειαστεί θα γίνει στις 28 Μαΐου).

Για να εισέλθει ένα κόμμα στο κοινοβούλιο πρέπει να λάβει τουλάχιστον 7% σύμφωνα με τον τελευταίο εκλογικό νόμο, ο οποίος επιτρέπει τη δημιουργία συμμαχιών μεταξύ διαφορετικών κομμάτων.

Υπενθυμίζεται πως το 2018, το κυβερνών κόμμα AKP του Ερντογάν τροποποίησε το σύνταγμα, εισάγοντας ένα εκτελεστικό προεδρικό σύστημα, με το οποίο ο πρόεδρος δεν είναι μόνο ο αρχηγός του κράτους, αλλά και επικεφαλής της κυβέρνησης, ενώ το αξίωμα του πρωθυπουργού καταργήθηκε.

Τέλος, υπάρχουν 87 εκλογικές περιφέρειες σε όλη την Τουρκία, με τον αριθμό των βουλευτών που εκπροσωπούν κάθε μία από αυτές να διαφέρει ανάλογα με τον πληθυσμό της (πχ. η Κωνσταντινούπολη εκλέγει 98 βουλευτές και η Άγκυρα 36).
Πόσοι έχουν δικαίωμα ψήφου

Οι δημοσκοπήσεις των τελευταίων ημερών κάνουν λόγο για ρεκόρ προσέλευσης ψηφοφόρων φέτος. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, πάνω από 64,1 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν δικαίωμα ψήφου στις εκλογές της 14ης Μαΐου, ενώ περισσότεροι από 3,4 εκατομμύρια από αυτούς ζουν στο εξωτερικό. 

Σύμφωνα με την τουρκική εκλογική αρχή, 167.000 Σύροι έχουν επίσης δικαίωμα ψήφου στις επερχόμενες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, γνωρίζοντας πως, με εξαίρεση το φιλοκουρδικό HDP, όλα τα υπόλοιπα κόμματα που κατεβαίνουν στις φετινές εκλογές έχουν δεσμευτεί να στείλουν τους πρόσφυγες στις χώρες τους το συντομότερο δυνατό.

Οι τέσσερις υποψήφιοι που έγιναν τρεις, οι συμμαχίες και οι προεκλογικές δεσμεύσεις

Μέχρι την περασμένη Πέμπτη, οι υποψήφιοι που διεκδικούσαν την προεδρία ήταν οι εξής τέσσερις: Εκτός από τον Ρετζέτ Παγίπ Ερντογάν και τον βασικό του αντίπαλο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, υποψήφιος είναι επίσης ο ακροδεξιός (και άλλοτε βουλευτής του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, MHP) Σινάν Ογκάν και ο πρόεδρος του "Κόμματος της Πατρίδας", Μουαρέμ Ιντζέ. Η αποχώρηση του τελευταίου, ωστόσο, μείωσε τον αριθμό των υποψηφίων και δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τα πράγματα για τον νυν πρόεδρο, αφού το μεγαλύτερο μέρος της "δεξαμενής" των ψηφοφόρων του 59χρονου αναμένεται να στηρίξει τον κύριο αντίπαλο του Ερντογάν και αρχηγό του CHP.

Η μάχη της προεδρίας ασφαλώς και θα παιχτεί ανάμεσα σε Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου, καθώς τα ποσοστά των άλλων δύο υποψηφίων κυμαίνονταν μεταξύ 2-6%, ωστόσο οι τελευταίες εξελίξεις και η επιρροή τους στο κοινό ενδέχεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο αποτέλεσμα.

Όσον αφορά στις συμμαχίες που θα καθορίσουν τις βουλευτικές εκλογές, αυτές είναι τρεις: η Λαϊκή Συμμαχία του Ερντογάν (συνασπισμός του ΑΚ που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τα υπερεθνικιστικά κόμματα MHP και BBP), η Συμμαχία του Έθνους από το μεγαλύτερο μπλοκ της αντιπολίτευσης (έξι κόμματα με υποψήφιο τον Κιλιτσντάρογλου) και η Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας, με επικεφαλής το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα ή HDP (με τον εκ των ηγετών του, Σελαχατίν Ντεμιρτάς να παραμένει στη φυλακή).

 

Ο Ερντογάν, στα 69 του χρόνια, ως υποψήφιος της Λαϊκής Συμμαχίας, μετά από 11 χρόνια ως πρωθυπουργός και άλλα 9 ως πρόεδρος, υπόσχεται να "τιθασεύσει" τον πληθωρισμό, τάζοντας χαμηλότερα επιτόκια και συνάμα μία ισχυρή, ανεξάρτητη Τουρκία που θα ασκεί επιρροή στην ευρύτερη περιοχή.

Ο 74χρονος Κιλιτσντάρογλου από την πλευρά του, υποψήφιος για τα έξι κόμματα της αντιπολίτευσης της Εθνικής Συμμαχίας και βασικός αντίπαλος του Τούρκου προέδρου, είναι γνωστός για τη ρητορική του κατά της διαφθοράς, ενώ κατηγορείται ότι βρίσκεται πολύ κοντά στη Δύση. Ο ίδιος πάντως, κατά την προεκλογική του εκστρατεία, δεσμεύεται για ένα "ισχυρό κοινοβουλευτικό σύστημα", για επίλυση του κουρδικού ζητήματος, επαναπροώθηση Σύρων προσφύγων και πιο σύσφιξη σχέσεων με Ε.Ε. και ΗΠΑ.

Ο εθνικιστής Σινάν Ογκάν, τέλος, στα 55 του χρόνια, είναι υποψήφιος για την "Συμμαχία ΑΤΑ", έχει κατηγορηθεί για ακροδεξιά πολιτική και ξενοφοβική ρητορική, ιδιαίτερα απέναντι σε Σύρους πρόσφυγες, όπως προδίδουν και οι προεκλογικές του δεσμεύσεις για "επιστροφή των προσφύγων στις πατρίδες τους".
Τα πεδία που θα κρίνουν το αποτέλεσμα - Τι ανησυχεί τους ψηφοφόρους

Υπό τη διακυβέρνησή του Ερντογάν, ο ρόλος της Τουρκίας ως περιφερειακού και διεθνούς διαμεσολαβητή έχει αυξηθεί σημαντικά. Αποκορύφωμα η στάση της μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Για τους Τούρκους ψηφοφόρους, όμως, υπάρχουν πιο σοβαρά και καθημερινά ζητήματα που ενδεχομένως να είναι κι εκείνα που θα κρίνουν και το εκλογικό αποτέλεσμα.

Στην κορυφή της λίστας με τις τις ανησυχίες των Τούρκων πολιτών είναι η κατάσταση της οικονομίας στη χώρα και οι ζημιές που προκλήθηκαν από τον σεισμό. Το πρώτο βέβαια δεν προέκυψε πρόσφατα, αφού ακόμα και πριν από την τραγωδία του Φεβρουαρίου, η χώρα ήταν και παραμένει αντιμέτωπη με αυξανόμενες τιμές, ενώ είχε να διαχειριστεί μια νομισματική κρίση και έναν πληθωρισμό που κάποια στιγμή άγγιξε το 85% (ο υψηλότερος μετά από 24 χρόνια).

 

Τα δημογραφικά στοιχεία της Τουρκίας αναμένεται επίσης να διαδραματίσουν τον δικό τους ρόλο. Οι περισσότερες από τις επαρχίες που επλήγησαν από τον σεισμό ήταν προπύργια του Ερντογάν και η αποτυχία διαχείρισης εκείνης της κρίσης πιθανόν να βλάψει ανεπανόρθωτα τα ποσοστά του. Να σημειωθεί πως, με βάση τα στοιχεία , 14 εκατομμύρια άνθρωποι φέρονται (το 16% του πληθυσμού) υπολογίζονται πως επλήγησαν από εκείνη την καταστροφή.

Ποια άλλα θέματα απαρτίζουν την προεκλογική ατζέντα, "πονοκεφαλιάζουν" τον Τούρκο πρόεδρο και θα έχουν τη δική τους σημασία στην κάλπη; Το brain drain, δηλαδή ένας μεγάλος αριθμός πολιτών υψηλού μορφωτικού επιπέδου που εγκατέλειψαν τη χώρα λόγω οικονομικών και πολιτικών ανησυχιών, ζητήματα δημοκρατίας και κράτους δικαίου για τα οποία ο Ερντογάν αδιαφόρησε τα τελευταία χρόνια, αλλά και το προσφυγικό, την ώρα που -σύμφωνα με την κυβέρνηση- περίπου 3,7 εκατομμύρια από τα συνολικά 5,5 εκατομμύρια αλλοδαπούς στην Τουρκία είναι Σύροι πρόσφυγες.

Η σημασία του αποτελέσματος στη διεθνή σκηνή


Οι φετινές εκλογές θα καθορίσουν τη μελλοντική πορεία της χώρας που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου και αποτελεί έναν σημαντικό μέλος του ΝΑΤΟ (το έχει δηλώσει κατ' επανάληψη και ο Γ.Γ, Γενς Στόλτενμπεργκ).

Σύμφωνα με αναλύσεις ειδικών που φιλοξενούν οι NY Times σε πρόσφατο άρθρο τους, το αποτέλεσμα των εκλογών θα μπορούσε να αντηχεί πολύ πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας. Μαζί με την αλλαγή του "αυταρχικού καθεστώτος", όπως το χαρακτήρισε αναλυτής του Middle East Institute, οι εκλογές θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας, τη στιγμή που οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ και άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ (όπως φυσικά και με την Ελλάδα) παραμένουν τεταμένες, μετά τη στάση του Τούρκου προέδρου στον πόλεμο και την ενίσχυση των δεσμών του με τη Ρωσία, όπως και τα εμπόδια που έβαλε στην επέκταση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Σουηδίας. 

Η εν λόγω χώρα θα είναι μεταξύ των κρατών που θα έχουν στραμμένο βλέμμα τους στην εκλογική αναμέτρηση, αφού ο Ερντογάν ήταν εκείνος που ανέκοψε την προσπάθεια ένταξής της στο ΝΑΤΟ. Αντίθετα, ο Κιλιτσντάρογλου έχει υποσχεθεί να αναθερμάνει τις σχέσεις της χώρας του με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυξάνοντας την προοπτική να εκκινήσουν ξανά οι ενταξιακές συνομιλίες που είχαν "παγώσει".

Όσο για τη στάση της Τουρκίας στον πόλεμο που μαίνεται στην Ουκρανία, υπενθυμίζεται πως ο Ερντογάν εμφανίστηκε ως μεσολαβητής από τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής, φιλοξενώντας έναν πρώτο γύρο διπλωματικών συνομιλιών μεταξύ Μόσχας και Κίεβου, αντιστάθηκε στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και συνεχίζει να εισάγει ρωσικό πετρέλαιο, αναμένει τον επόμενο πρόεδρό της, χωρίς να έχει δείξει δείγματα πως επιθυμεί να... σηκώνει το ένα πόδι από τις δύο βάρκες στις οποίες πατά.

Από την πλευρά του, ο Κιλιτσντάρογλου έχει δεσμευτεί, εάν εκλεγεί πρόεδρος, να διατηρήσει τις "υγιείς σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας", συνεχίζοντας να ενεργεί ως μεσολαβητής, αλλά δίνοντας προτεραιότητα στις ενέργειας της Άγκυρας ως μέλους του ΝΑΤΟ.
Μία δημοσκόπηση και ένα σενάριο ήττας (του Ερντογάν)

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις, αν και το τοπίο σε αυτό τον τομέα είναι εξαιρετικά θολό, βλέπουν νίκη του Κιλιτσντάρογλου και του δίνουν προβάδισμα έναντι του βασικού του αντιπάλου.

Μία εξ αυτών έβγαλε τα εξής ποσοστά:

• Ταγίπ Ερντογάν: 45,4 (+1,7 από 23 Απριλίου)
• Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου: 50,9 (+3,1)
• Μουχαρέμ Ιντζέ ( Κόμμα της Πατρίδας) : 1,7 (-1,7)
• Σινάν Ογάν: 2,0 (+0,9)
• Σχετικά με τις κοινοβουλευτικές εκλογές παρατηρείται ενίσχυση των δυο μεγάλων κομμάτων
• Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKΡ): 36.9 (+1.1)
• Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP): 30.1 (+1.0)
• (Φιλοκουρδικό) YSP: 10.4 (+0.9)
• Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜHP): 6.6 (-0.6)
• «Καλό Κόμμα»( İYİ): 12.6 (+0.9)
• Άλλο: 3.4 (-3.3)

Μένει να δούμε αν οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις θα επαληθευτούν. Σε περίπτωση που έχουν εκτιμήσει σωστά τον νικητή, τότε ένα πρώτο ερώτημα που προκύπτει αφορά στην αντίδραση του Ερντογάν.

Ορισμένοι αναλυτές λένε ότι εάν ο Ερντογάν χάσει με μικρή διαφορά, τότε μπορεί να αμφισβητήσει τα αποτελέσματα και να μην παραδώσει την εξουσία στον διάδοχό του χωρίς πρώτα να παλέψει για τα σκήπτρα.

Το κόμμα του Ερντογάν το είχε κάνει και το 2019, όταν και κατέθεσε προσφυγή στις 39 περιφέρειες της Κωνσταντινούπολης, αμφισβητώντας την εκλογή του Εκρέμ Ιμάμογλου. Το προβάδισμα του CHP ήταν περιορισμένο και τελικά οδήγησε στην απόφαση του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK) υπέρ της επανάληψης των εκλογών, όπου ο Ιμάμογλου κέρδισε ξανά.

Αρκεί να σημειωθεί η έκθεση του 2023 από το "Freedom House", σύμφωνα με την οποία οι δικαστές του YSK, οι οποίοι επιβλέπουν όλες τις διαδικασίες κατά την ψηφοφορία, "διορίζονται από δικαστές που ελέγχονται από το AKP".

Με αλεξίσφαιρο γιλέκο ο Κιλιτσντάρογλου- Ιμάμογλου στις προεκλογικές τους ομιλίες


Με αλεξίσφαιρο γιλέκο εμφανίστηκε την Παρασκευή (12/05) σε προεκλογική συγκέντρωση ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, δύο ημέρες πριν από τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές στην Τουρκία, καθώς υπήρχαν «πληροφορίες ότι θα μπορούσε να γίνει στόχος επίθεσης», όπως ανέφερε μια πηγή του κόμματός του.

Στα πλάνα που μεταδόθηκαν, οι σωματοφύλακες του Κιλιτσντάρογλου κρατούν αυτόματα τουφέκια και βρίσκονται μαζί του πάνω στο βάθρο απ’ όπου εκφώνησε την ομιλία του, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά στην προεκλογική εκστρατεία του.

Μια πηγή προσκείμενη στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) είπε ότι ο 74χρονος ηγέτης της αντιπολίτευσης φόρεσε το αλεξίσφαιρο και η ασφάλειά του ενισχύθηκε καθώς υπήρχαν πληροφορίες ότι θα μπορούσε να γίνει στόχος επίθεσης.

Η πηγή αυτή δεν έδωσε περισσότερες διευκρινίσεις.

Ο Κιλιτσντάρογλου, που προηγείται με μικρή διαφορά στις δημοσκοπήσεις, εκφώνησε αυτήν την ομιλία στη Σαμψούντα της Μαύρης Θάλασσας.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο πρακτορείο Reuters, δήλωσε αισιόδοξος για τη νίκη του στις εκλογές της Κυριακής.

Να θυμίσουμε ότι πριν λίγες στην πόλη Ερζερούμ, στην Ανατολική Τουρκία, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου φυγαδεύτηκε από προεκλογική συγκέντρωση μετά από πετροπόλεμο που δέχτηκε από Γκρίζους Λύκους. Με κρυμμένο αλεξίσφαιρο εμφανίστηκε και ο Εκρέμ Ιμάμογλου.

Η εμφάνισή του έγινε κατά τη διάρκεια προεκλογικής του ομιλίας στην Άγκυρα, με τοπικά μέσα ενημέρωσης να εντοπίζουν το αλεξίσφαιρο κάτω από το πουκάμισό του.